Inventario, consumo de enerxía e potencial de aforro da iluminación exterior municipal en España (2017) | Idae

No ano 2013 (e revisado no 2015) publicamos na web do IDAE un informe cos resultados obtidos das auditorías enerxéticas que efectuaron os concellos que se acolleron a esta medida sobre iluminación dentro das axudas do IDAE do programa “Estratexia de aforro e eficiencia enerxética en España 2004/2012.- E4”.

No devandito documento, a partir dos datos das instalacións de iluminación exterior relativos a n.º de puntos de luz, potencia instalada, consumo de electricidade e facturación, entre outros, obtivemos uns cocientes que, proxectados sobre todos e cada un dos municipios censados en España, permitiunos estimar o número de puntos de luz e o consumo de enerxía eléctrica da iluminación exterior municipal en España, que expomos de seguida:

	Cocientes IDAE			Censo de España		Resultados
Tamaño municipio	kWh/hab/a	W/PL	PL/1000 hab	Municipios	Poboación	Gwh/a	PL
>75.000 habitantes	81	182	108	88	20.399.147	1.653	2.209.135
40.001 a 75.000 hab	118	176	156	76	4.239.453	501	663.381
10.000 a 40.000 hab	133	163	209	557	10.702.913	1.429	2.237.499
<10.000 hab	169	140	298	7.391	9.859.224	1.665	2.934.665
Conxunto España	116,1	161,1	178,0	8.112	45.200.737	5.247	8.044.680

Fonte: IDAE. Elaboración propia

 

En maio do 2015, o IDAE convocou unha liña de financiamento de proxectos de reforma e renovación das instalacións de iluminación exterior municipais, o que nos permitiu dispor de novas auditorías das que obter novos datos cos que revisar e consolidar as cifras do inventario, así como analizar o potencial de aforro de enerxía eléctrica que posúen estas instalacións.

 

O programa de axudas para a renovación das instalacións de iluminación exterior municipal (FNEE 2014-2015)

O BOE de 5 de maio de 2015 publicou as bases reguladoras e a convocatoria do programa de axudas para a renovación das instalacións de iluminación exterior municipal aprobadas por Resolución do Consello de Administración do IDAE de 24 de marzo de 2015, cun orzamento inicial de 36 M€ con cargo ao Fondo Nacional de Eficiencia Enerxética.- FNEE 2014 e ampliado posteriormente noutros 29 M€ con cargo ao FNEE 2015, axudas destinadas ao financiamento de proxectos de renovación da iluminación exterior dos municipios españois baixo criterios de eficiencia enerxética.

O obxecto do programa foi o de promover a reforma tecnolóxica da iluminación mediante a substitución das lámpadas por outras de maior eficiencia lumínica; a mellora da calidade reflectora e direccional das luminarias, reducindo a emisión de luz cara a outros espazos alleos ao obxecto da iluminación (contaminación lumínica); e a implantación de sistemas de regulación do fluxo lumínico dos puntos de luz que permitan a súa variación ao longo da noite en función das necesidades dos cidadáns, así como a regulación dos acesos e apagados.

A rendibilidade económica obtida cos aforros de enerxía desta renovación tecnolóxica permite recuperar o investimento nun prazo de tempo razoable, aínda que o elevado investimento requirido impide a moitos concellos acometela por non dispor do suficiente orzamento.

É por iso que este programa se deseñou baixo a modalidade de préstamos reembolsables sen interese e cuns prazos de devolución de ata dez anos, o que fai factible a execución e amortización desta reforma.

O importe do préstamo podía alcanzar o 100% do investimento elixible, cun máximo de 4.000.000 de euros e un mínimo de 300.000 euros, non podendo superar o devandito préstamo a contía específica de 600 € × PL. Como se indicou, o tipo de interese era ao 0,0% e o prazo máximo de amortización de 10 anos (que inclúe un inicial de 12 meses de carencia).

As esixencias técnicas requiridas para estas reformas foron:

Reducir o consumo de enerxía eléctrica en iluminación en, polo menos, un 30%.

Regular os niveis de iluminación segundo diferentes horarios nocturnos e tipos de vías, axustándose ás necesidades dos cidadáns.

Adecuar as instalacións existentes aos preceptos establecidos no Regulamento de eficiencia enerxética en instalacións de iluminación exterior e, como derivada, aos contidos no Regulamento electrotécnico para baixa tensión.

A clasificación enerxética das novas instalacións debe ser A ou B.

Cando a reforma dos puntos de luz da iluminación contemple a utilización de tecnoloxía LED, deberase ter en consideración o establecido no documento «Requisitos técnicos esixibles para luminarias con tecnoloxía LED de iluminación exterior» elaborado polo IDAE e o Comité Español de Iluminación (CEI).

Os solicitantes debían presentar, entre outros documentos, unha memoria técnica coa descrición da instalación actual da iluminación do seu municipio, con datos e características de equipos, instalacións e espazos iluminados, os seus cocientes de consumos específicos e os consumos e custos da enerxía eléctrica anual, e coa proposta de reforma, parcial ou total da iluminación municipal, cos datos numéricos e as características dos equipos a instalar e o escenario futuro, asumidas as reformas propostas, e coas consecuencias enerxéticas e económicas derivadas da súa implantación.

E esta información contida nesas memorias técnicas é a que nos permitiu actualizar os datos que publicamos no seu día. A tal fin, en primeiro lugar, expóñense os resultados obtidos a través deste programa de axudas.

 

Resultados do programa de axudas para a renovación das instalacións de iluminación exterior municipal (FNEE 2014-2015)

Á convocatoria deste programa, con vixencia dun ano, presentáronse correctamente cumprimentadas 124 solicitudes por un importe total próximo a 142 M€, das cales foron denegadas 26 por non reuniren os requisitos das bases e outras 3 renunciaron á axuda con posterioridade a serlles aprobada. Das 95 restantes, aprobáronse os expedientes de 65 por un importe de 64,7 M€, quedando as outras 30 en lista de espera, ao estar limitado o fondo de axudas aos 65 M€ aprobados con cargo en conxunto aos FNEE 2014 e 2015.

A día de hoxe a lista de espera foi avanzando non soamente pola liberalización dos fondos que achegaron as 3 renuncias aprobadas, senón tamén pola liberación de fondos por minoracións nas contías de adxudicación dos concursos convocados polos concellos respecto da contía do préstamo inicialmente solicitado e que, a título de exemplo, representou unha baixa media do 19,2% para os 31 concellos que xa adxudicaron as súas reformas. (Datos ao 11/01/2017)

Contía dos préstamos solicitados

As bases do programa establecían que o solicitante presentaría a súa proposta de reforma co investimento a executar e o custo elixible que, sobre a mesma, solicitaban como axuda, podendo ser, obviamente, o importe da reforma presentada superior á contía da axuda solicitada. Na seguinte gráfica represéntase o perfil da contía dos préstamos solicitados.

No entanto, resulta máis ilustrativa a gráfica seguinte relativa á contía de cada solicitude en función do número de puntos de luz a reformar, o que nos evita a incidencia que, en cifras absolutas, ten o tamaño do municipio sobre a contía dos préstamos solicitados. A media do tamaño dos municipios solicitantes foi de 45.000 habitantes, cunha distancia entre o maior con 787.000 e o menor con 1.100 habitantes.

Con esta representación se puede apreciar que una mayoría de los solicitantes ajustaron su propuesta al límite de los 600€ por punto de luz, ratio a partir del cual establecieron la cuantía solicitada del préstamo en función del nº de puntos de luz implicados en la reforma. A su vez en la gráfica se simboliza a aquellos que, no teniendo en cuenta este criterio, superaron el límite de 600€/PL en su solicitud, lo que les supuso la denegación de la ayuda por incumplimiento de las bases.

 

Con esta representación pódese apreciar que unha maioría dos solicitantes axustaron a súa proposta ao límite dos 600€ por punto de luz, cociente a partir do cal estableceron a contía solicitada do préstamo en función do n.º de puntos de luz implicados na reforma. Por outra banda, na gráfica simbolízase a aqueles que, non tendo en conta este criterio, superaron o límite de 600€/PL na súa solicitude, o que lles supuxo a denegación da axuda por incumprimento das bases.

Tipoloxía das instalacións de iluminación dos solicitantes

Analizando as características dos municipios presentados e as das súas instalacións de iluminación exterior, esta nova mostra de 124 solicitantes aglutina poboacións nas que residen 4,37 millóns de habitantes e que posúen 726.647 puntos de luz, o que representa o 9% da poboación e, ao mesmo tempo, do parque de iluminación exterior municipal en España.

No seguinte cadro exponse a totalización dos principais valores obtidos das auditorías en relación coas instalacións de iluminación e os seus consumos e custos de enerxía, estes últimos con IVE, e a continuación os cocientes globais que consideramos de maior interese obtidos de cada unha das auditorías, nos que se resaltan en vermello os relativos a enerxía eléctrica consumida por habitante e a horas equivalentes de funcionamento anual, pois ambas as cifras terán un comentario posterior.

 

Alcance das reformas propostas

Non en todos os municipios se aborda a reforma da totalidade das súas instalacións, uns por teren limitada a axuda a 4M€, outros por limitaren a súa capacidade de endebedamento e outros por asumiren reformas parciais de barriadas ou complementaren actuacións xa acometidas no seu día. Así, dos 726.647 PL existentes nos municipios solicitantes propúxosenos a reforma de 264.045 PL, sendo en máis do 97% dos casos substituídos por tecnoloxía LED, e incluíndose en case a súa totalidade a regulación de acesos e/ou de fluxo de luz horaria.

Con iso, a principal consecuencia enerxética xustificada polos solicitantes na súa memoria técnica para estas reformas resúmese nun aforro no consumo de electricidade dun 65% anual, o que consideramos conservador nesta fase de propostas de reformas, que deducimos observando o valor achegado nas memorias presentadas para a potencia dos novos puntos de luz, que descende dunha media de 164 a 58 W/PL, é dicir, ese mesmo 65%, o cal nos fai pensar que non se tivo en consideración o aforro adicional dos sistemas de regulación de fluxos co que a maioría das instalacións estarán equipadas, o cal achegará un valor engadido ao aforro final.

A continuación represéntase un esquema con estes valores co antes e o despois:

 

 

Concursos de contratación adxudicados

No momento de escribir estas liñas, son 31 os solicitantes que adxudicaron os concursos de reforma das súas instalacións de iluminación, cunha licitación global de 46.087 puntos de luz e por un importe de contratación de 20.177.941€, o que representa un orzamento medio de adxudicación de 438 €/PL.

Desta contía, o prestado finalmente por IDAE a estes beneficiarios son 19.753.557€, pois xa se comentou que houbo beneficiarios que acometeron obras por maior orzamento que a contía solicitada como préstamo ao IDAE e, á súa vez, esta contía prestada finalmente por IDAE é un 19,2% inferior ao que estes beneficiarios solicitaron inicialmente nas súas propostas. Como xa comentamos, aínda que moitos solicitantes cinguíronse ao límite da axuda de 600 €/PL establecido como axuda máxima nas bases, a realidade nas licitacións é que se está a obter un custo de adxudicación inferior a esta contía en moitos dos casos. Neste punto cabe sinalar que algúns beneficiarios, en lugar de contemplar e primar nos seus concursos unha baixa económica, solicitaron manter o máximo orzamento de licitación previsto e que os ofertantes valorasen un incremento dos puntos de luz a reformar, situacións que tamén se tiveron en conta na obtención destes cocientes.

O cadro resumen destes 31 concursos e a súa repercusión no programa de axudas do IDAE é o seguinte:

 

 

Custos de mantemento

Por último, e aínda que non inflúa na análise en curso, preséntanse os datos que nos facilitaron os solicitantes sobre os custos de mantemento e conservación das súas instalacións de iluminación exterior. En conxunto, dispuxemos da declaración de custos de 54 municipios, cun parque de 455.879 PL e cun custo de 13.724.200 € anuais, o que representa un custo medio de mantemento anual de 30,1 €/PL. (As cifras son con IVE).

Estes valores móvense nunha pinza entre os 64,4 €/PL ano de contratas externas que efectúan, entre outros labores de seguimento e supervisión, os labores regulados de limpeza de luminarias, ata os 3,9 €/PL ano de concellos que efectúan case exclusivamente un mantemento correctivo e con persoal propio. Na gráfica represéntase o perfil destas declaracións.

 

 

Inventario e consumo de enerxía da iluminación exterior municipal en España

Como xa se indicou no seu día, a partir da información contida nas auditorías enerxéticas relativa á poboación, o número de puntos de luz, a potencia instalada e o consumo anual de electricidade destas instalacións obtéñense os cocientes cos que se elabora o inventario destas instalacións de iluminación, e do seu consumo de electricidade asociado, para o conxunto de España. A metodoloxía é a de aplicar estes cocientes a todos e cada un dos municipios relacionados no censo de municipios e poboación de España.

No inventario de 2013/2015 indicouse que os resultados se agruparon por chanzos de 75.000, 40.000 e 10.000 habitantes, non tendo estes chanzos máis razón de ser que o mero azar en canto á agrupación da poboación dos primeiros municipios que foron estudados. Nesta ocasión, ao dispormos dunha mostra maior após engadirmos estas novas auditorías a aqueloutras, podemos ampliar o número desas agrupacións sen temor a crear incertezas por falta de datos parciais. Neste sentido, os novos chanzos elixidos foron 75.000, 40.000, 20.000, 10.000 e 5.000, o que nos permite obter unha visión máis uniforme e desagregada do parque da iluminación no noso país.

 

	Cocientes IDAE 2017			Censo de España 2016		Resultados
Tamaño municipio	kWh/hab/a	W/PL	PL/1000 hab	Municipios	Poboación	Gwh/a	PL
>75.000 habitantes	82	179	120	98	21.525.605	1.760	2.588.324
40.001 a 75.000 hab	112	172	153	77	4.204.804	471	642.952
20.001 a 40.000 hab	114	161	189	227	6.248.522	713	1.183.382
10.001 a 20.000 hab	139	155	229	347	4.914.991	682	1.124.529
5.000 a 10.000 hab	151	137	280	551	3.869.029	586	1.084.126
<5.000 hab	1687	131	384	6.825	5.794.057	1.085	2.226.526
Conxunto España	114	156	190	8.125	46.557.008	5.296	8.849.839

Fonte: IDAE. Elaboración propia 2017

 

Queremos anotar dúas observacións a estes resultados que xustifican a súa lixeira diferenza cos do inventario 2013/2015:

1. O censo utilizado está actualizado e no do ano 2016 o país creceu nun 3% respecto ao censo utilizado anteriormente, o do 2008, que era nosa base utilizada cos traballos do Plan de Acción 2008/2012 da E4.
2. Como xa se apuntou no primeiro informe, o poder acceder á información de pequenos municipios permitiunos aflorar un inxente parque de iluminación nestas poboacións, non detectado por outros traballos e publicacións que foron elaboradas coa información de grandes e medianos municipios; se se observa a variación do cociente de PL per cápita para os distintos tamaños de municipios expostos no cadro, xunto coa poboación que reside nos pequenos, xustifícase o lixeiro incremento obtido ao ampliarse a mostra destes pequenos municipios.

Como conclusión, a ampliación da base de datos obtida grazas a este programa permitiunos non só optimizar, senón tamén consolidar os resultados que xa establecemos no anterior inventario.
Se admitimos e seguimos proxectando estes cocientes de puntos de luz e de consumo per cápita da iluminación exterior para todos e cada un dos municipios censados e os agrupamos por Comunidades Autónomas, o resultado proporciónanos a seguinte estimación:

 

CC. AA.	Poboación 2016	N.º PL	MWh/a
Andalucía	8.388.107	1.584.697	952.839
Aragón	1.308.563	275.558	157.696
Baleares	1.107.220	204.089	125.136
Canarias	2.101.924	360.613	226.280
Cantabria	582.206	131.019	74.550
Castela A Mancha	2.041.631	510.849	282.176
Castela e León	2.447.519	586.482	324.575
Cataluña	7.522.596	1.392.053	841.918
Ceuta	84.519	10.152	6.927
Comunidade Valenciana	4.959.968	941.478	568.598
Estremadura	1.087.778	280.869	152.983
Galicia	2.718.525	587.417	338.158
Madrid	6.466.996	910.409	597.674
Melilla	86.026	10.333	7.050
Murcia	1.464.847	236.556	150.463
Navarra	640.647	158.385	86.735
País Vasco	2.189.534	418.648	251.641
Principado de Asturias	1.042.608	181.701	112.412
Rioxa, A	315.794	68.531	38.718
Total	46.557.008	8.849.839	5.296.530

Fonte: IDAE. Elaboración propia 2017

 

Consumo e potencial de aforro de enerxía

Determinar o consumo e o potencial de aforro de enerxía destas instalacións é máis complexo que o método seguido anteriormente para coñecer o número de puntos de luz, dado que existe unha incerteza debida, por unha banda, ao número de horas de iluminación e, por outra, ao tipo de fonte de luz empregada, e ambos os parámetros variaron significativamente nestes últimos anos.

a) En relación co uso destas instalacións, nas auditorías das que dispuxemos para a elaboración do inventario 2013/2015, a media do n.º de horas equivalentes de iluminación anual, resultado de dividir o consumo anual de electricidade de cada municipio pola súa potencia instalada, foi de 4.098 horas, mentres que a media resultante das auditorías presentadas neste último ano ao programa de axudas con cargo ao FNEE resultou de 3.511 horas, o que significa unha redución do consumo do 14,3%. Dado que estas auditorías pertencen a instalacións ex ante que van ser reformadas, as razóns declaradas ou deducidas das propias auditorías responden a tres causas: a implantación e uso de sistemas de regulación de fluxo en cabeceira e a optimización de acesos e apagados, indo aos límites do despois de anoitecer e do antes de amencer; a sectorización en viarias e outros espazos mediante apagados parciais e o roubo de cable (poucos casos).

b) En relación coa fonte de luz, é evidente que nestes últimos anos acometéronse multitude de reformas de iluminación en moitos municipios, totais ou parciais, sendo maioritariamente a LED, e estes cambios representan aforros que estarán nunha pinza entre o 65% e o 80%, reformas que no IDAE non coñecemos ao levárense a cabo sen necesidade de axudas, por seren actuacións directas dos propios concellos vía recursos propios ou por financiamento de terceiros.

Ambos os feitos impídennos establecer se o consumo determinado no inventario de 5.296 GWh/a como resultado de proxectar para todo o conxunto nacional os cocientes das auditorías –auditorías que abarcan ao 21% da iluminación en España e que para outros estudos de mercado serían extraordinariamente suficientes– neste caso pode ser ou non axustado á realidade. Queda á consideración e criterio do lector valorar coa suficiente aproximación o valor desta cifra de consumo.
O que desde logo é incuestionable é o potencial de aforro para estas instalacións. Por unha banda, os distintos solicitantes das axudas deste programa presentaron reformas que lles van a permitir obter aforros mínimos do 65%. Por outro, os distintos proxectos acometidos con participación do IDAE, así como outros executados por terceiros e publicitados nos medios de comunicación, constatan aforros superiores ao 80% ao combinar o LED coa regulación horaria de fluxos. Estas cifras, totalmente fóra do común para outro tipo de reformas de instalacións consumidoras de enerxía fan que este sector, inmerso actualmente nun cambio tecnolóxico, varíe en moi pouco tempo cara a valores de consumo de enerxía difíciles de determinar neste momento.